‘หวานน้อยสั่งได้’ ค่านิยม ‘อ่อนหวาน’ ในร้านกาแฟ

ปรากฏการณ์ ‘หวานน้อยสั่งได้’ ในร้านกาแฟ เริ่มมีให้เห็นเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนกลายเป็นเรื่องปกติ เมื่อลูกค้าสั่งเมนูเครื่องดื่ม ไม่ว่าจะเป็นกาแฟ หรือชา พนักงานจะถามก่อนว่า “รับความหวานระดับไหนคะ” หรือ “หวานน้อยไหมคะ” หลายๆ ร้านมีการติดป้ายรณรงค์เชื้อเชิญให้เลือกระดับความหวานก่อนสั่งเครื่องดื่ม

ผลพวงของเรื่องนี้ เกิดจากการทำงานขับเคลื่อนของเครือข่ายเด็กไทยไม่กี่หวาน ที่มุ่งปรับพฤติกรรมการบริโภคของคนไทย ให้ลดน้ำตาลเพื่อสุขภาพที่ดีขึ้น

ในปี 2565 เครือข่ายเด็กไทยไม่กินหวาน ได้มีการประเมินผลโครงการร้านกาแฟอ่อนหวานขึ้น โดย ทพญ. มัณฑนา ฉวรรณกุล รองผู้จัดการโครงการเครือข่ายเด็กไทยไม่กินหวาน ได้บอกเล่าถึงความคืบหน้าล่าสุดของ ‘โครงการประเมินผลร้านกาแฟอ่อนหวาน’ ซึ่งสะท้อนพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไปของร้านกาแฟที่เข้าร่วมโครงการร้านกาแฟอ่อนหวาน ‘หวานน้อยสั่งได้’ ช่วยกระตุ้นให้ลูกค้าฉุกคิด ลดการบริโภคน้ำตาลจนเกินพอดี

จุดเริ่มของโครงการร้านกาแฟอ่อนหวานนั้น ทพญ.มัณฑนาเล่าว่า เครือข่ายเด็กไทยไม่กินหวาน ทำงานรณรงค์ลดการบริโภคน้ำตาลมาโดยตลอด ตั้งแต่ปี 2548 เน้นไปที่กลุ่มเด็กๆ ในโรงเรียนและครอบครัว เมื่อมามาถึงจุดหนึ่งก็พบว่า ผู้ใหญ่หรือวัยทำงานก็ละเลยเรื่องนี้ไม่ได้ เพราะสถิติการเจ็บป่วยด้วยโรคเบาหวาน โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) เพิ่มขึ้น ด้วยสภาพแวดล้อมเอื้อให้บริโภคหวาน

และเมื่อในโรงเรียนมีโรงอาหารอ่อนหวาน ชุมชนก็ควรมีร้านกาแฟอ่อนหวานเป็นทางเลือกเช่นกัน

“ร้านกาแฟหรือคาเฟ่ เป็นเทรนด์ฮิตที่วัยรุ่นวัยทำงานชื่นชอบ และเราพบว่าเครื่องดื่มในร้านเหล่านี้มีรสชาติหวานมาก ใส่น้ำตาลเยอะ ขณะที่ร้านกาแฟหรือร้านเครื่องดื่มกลุ่มนี้ก็มีเพิ่มมากขึ้นตามการขยายตัวของเมือง จึงเกิดแนวคิดว่า คงต้องไปชวนร้านกาแฟให้ปรับสูตรหรือเพิ่มเมนูหวานน้อยเป็นทางเลือก จากนั้นเราจึงชักชวนร้านต่างๆ มาร่วมโครงการฯ ซึ่งมีร้านกาแฟ 1,015 ร้านในพื้นที่ 26 จังหวัดเข้าร่วม”

นับจากวันที่เริ่มต้นโครงการร้านกาแฟอ่อนหวาน ได้มีการติดตามผล ไปเยี่ยมที่ร้านเพื่อให้กำลังใจ กระทั่งมีการเสนอว่า ควรประเมินผลการทำงานรณรงค์แคมเปญ ‘หวานน้อยสั่งได้’ ว่าได้ผลมากน้อยแค่ไหน ด้วยการใช้แบบสอบถามออนไลน์ที่ส่งถึงผู้ประกอบการร้านเครื่องดื่ม ผ่านทางเจ้าหน้าที่สาธารณสุขที่เป็นผู้ประสานงานพื้นที่ มีร้านที่ตอบแบบประเมินโครงการ 726 ร้าน ส่วนที่ไม่ได้ตอบแบบสอบถามเนื่องจากช่วงสถานการณ์โควิด-19 มีร้านที่เลิกกิจการไป

คำถามที่ตั้งขึ้น ครอบคลุม 3 หมวด หมวดที่ 1 เกี่ยวกับผู้ประกอบการ ได้แก่ เหตุผลในการเข้าร่วมโครงการและทัศนคติต่อการขายเครื่องดื่มอ่อนหวาน หมวดที่ 2 วิธีการที่ร้านค้าเชิญชวนให้สั่งเครื่องดื่มอ่อนหวาน และหมวดที่ 3 ความนิยมในการสั่งเมนูเครื่องดื่มอ่อนหวาน

ร้านกาแฟ 85.1% เป็นร้านที่ร่วมโครงการจากคำเชิญชวนของเจ้าหน้าที่เป็นหลัก 42.6% เป็นร้านที่เข้าร่วมโครงการ 1-2 ปี 40.5% เข้าร่วมโครงการน้อยกว่า 1 ปี และ 16.7% เข้าร่วมโครงการมานานกว่า 2 ปี

“เราไม่ได้กำหนดว่าร้านต้องมีเมนูอ่อนหวานกี่เมนู แต่จากการประเมินพบว่า ร้านเครื่องดื่ม 81.1% มีเมนูเครื่องดื่มที่สั่งหวานน้อยไว้บริการมากกว่า 5 เมนู”

ในจำนวนร้านดังกล่าว มีผู้ขาย 87.5% สอบถามลูกค้าเป็นประจำว่าต้องการเครื่องดื่มที่หวานน้อยหรือไม่ ร้านเครื่องดื่ม 65.4% มีป้ายให้เลือกระดับความหวาน 56.2% ตั้งป้ายประชาสัมพันธ์ ‘หวานน้อยสั่งได้’ และ 16.4% มีโปรโมชั่นสำหรับลูกค้าที่สั่งหวานน้อย

สำหรับเครื่องดื่มที่มีการสั่งสูงสุด 5 อันดับแรก ได้แก่ กาแฟ ชา โกโก้ น้ำผลไม้ และนม ซึ่งอันดับ 1-3 ลูกค้าสั่งเป็นเครื่องดื่มอ่อนหวานบ่อย ๆ กาแฟ 84.2% ชา 81.5% และโกโก้ 77%

เมื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของการสอบถามระดับความหวาน และการมีป้าย ‘หวานน้อยสั่งได้’ หรือป้ายให้เลือกระดับน้ำตาล ในเครื่องดื่มที่ขายดีเป็นอันดับ 1, 2, 3 พบว่า การสอบถามระดับความหวานและการมีป้ายทำให้ลูกค้าสั่งเครื่องดื่มหวานน้อยบ่อยกว่าการไม่มีการสอบถามระดับความหวานและการไม่มีป้าย ถือว่ามีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ

ทั้งนี้ร้านค้ามองว่า ประโยชน์ที่ได้จากการเข้าร่วมโครงการมี 3 ด้าน คือ การดูแลสุขภาพ เพิ่มยอดขาย และลดต้นทุน สูง 44.9% ขณะที่ 34.2% เห็นประโยชน์ในการดูแลสุขภาพของลูกค้า และ 12.7% เห็นว่าช่วยเพิ่มยอดขายและลดต้นทุน

“จากผลการประเมินจะเห็นว่า ทั้งร้านค้าและผู้บริโภคได้ประโยชน์จากการร่วมโครงการร้านกาแฟหวานน้อย ถือว่าผลงานการรณรงค์ที่ผ่านมาประสบความสำเร็จระดับหนึ่ง แม้ว่าจะพูดได้ไม่เต็มปากว่า คนกินหวานลดลงเพราะโครงการฯ นี้ แต่คนที่ดื่มเครื่องดื่มประจำรับทราบข้อมูลและมีความตระหนักมากขึ้น มีพฤติกรรมกินหวานน้อยต่อเนื่อง 21 วัน ลิ้นจะปรับรสชาติกินหวานน้อยอร่อยได้” ทพญ.มัณฑนากล่าวทิ้งท้าย

ไม่แน่ว่าอนาคตหากคนส่วนใหญ่มีค่านิยมหรือวัฒนธรรมอ่อนหวานในเครื่องดื่ม เราจะได้เครื่องดื่มรสชาติมาตรฐานที่อ่อนหวาน โดยไม่ต้องสั่งเลยก็เป็นได้